Pracownicy warsztatów samochodowych są narażeni na kontakt z licznymi niebezpiecznymi substancjami i mieszaninami. Praca wykonywana jest w różnych pozycjach – często wymuszonych – i w ograniczonej przestrzeni, a do tego na różnych poziomach (kanał, drabinki, podesty). Niedogodnością są także hałas i drgania. Największe zagrożenie stanowią jednak zanieczyszczenia powietrza, takie jak:

• metale ciężkie zawarte w bardzo wielu substancjach wchodzących w skład płynów hamulcowych, środków do odtłuszczania, detergentów, smarów, środków czyszczących, farb, paliw i rozpuszczalników,
• kleje, substancje zapobiegające zamarzaniu i płyny hamulcowe, żywice epoksydowe, benzyna, oleje, nikiel, kalafonia itp.,
• tlenki azotu, pył respirabilny,
• benzen i jego homologi (toluen, ksylen itp.),
• środki chemiczne o działaniu drażniącym oraz ich aerozole i pary, np. środki przeciwstukowe, rozpuszczalniki ketonowe (metyloizobutyloketon),
• pył azbestu uwalniany podczas demontażu starych klocków, bębnów i tarcz hamulcowych,
• ołów, jego pyły i pary (szczególnie podczas naprawy chłodnic, kontaktu z bateriami akumulatorowymi, spawania, lutowania, używania farb i smarów itp.),
• spaliny samochodowe.

Konsekwencje zdrowotne

W wielu warsztatach zajmujących się naprawą pojazdów silnikowych stosuje się farby z izocyjanianowym utwardzaczem, który jest składnikiem niektórych farb wodnych i niemal wszystkich lakierów. Długotrwałe narażenie na izocyjaniany może powodować ostrą i nieuleczalną astmę. Największe narażenie na izocyjaniany występuje przy malowaniu natryskowym, chociaż może ono pojawić się także podczas czyszczenia pistoletów natryskowych. Spaliny samochodowe działają drażniąco na oczy i układ oddechowy. Wdychanie ich stwarza poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, ponieważ zawierają tlenek węgla.

Długotrwałe narażenie na spaliny pochodzące z oleju napędowego, szczególnie niebieski lub czarny dym, może powodować kaszel i uczucie duszności, a powtarzające się narażenie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór płuc. Dymy powstające podczas spawania, cięcia lub lutowania metali powodują uczucie suchości w gardle, kaszel, ucisk w klatce piersiowej i trudności w oddychaniu. Długotrwałe narażenie na szkodliwe dymy i gazy spawalnicze może spowodować zmiany w płucach. Podczas naprawy samochodów często używane są rozpuszczalniki – przede wszystkim jako środek do czyszczenia części samochodowych. Niektóre sporządzone są na bazie wody, ale wiele z nich zawiera w swoim składzie niebezpieczne składniki. Częsty lub długotrwały kontakt z nimi może pozbawić skórę warstwy ochronnej i powodować zapalenie skóry. Niebezpieczne może być również wdychanie par rozpuszczalników. Wszystko to sprawia, że niezbędnym elementem w warsztacie powinien być sprawny system wentylacji, który na bieżąco oczyszcza powietrze.

Wentylacja naturalna bądź mechaniczna

Praca przy otwartych drzwiach jest rozwiązaniem okresowym, a i tak nie spełnia swojej funkcji. Niezbędna jest więc profesjonalna wentylacja. Jest to szczególnie istotne w przypadku warsztatów blacharsko-lakierniczych. Można tutaj mówić o wentylacji naturalnej i wymuszonej (mechanicznej). Wentylacja naturalna powstaje na skutek działania naturalnych sił przyrody, czyli sił wyporu termicznego oraz sił naporu wiatru. W związku z tym każde pomieszczenie warsztatowe musi być wyposażone w kanał wentylacyjny wyprowadzony ponad poziom dachu w celu stworzenia tzw. efektu kominowego, zapewniającego wymianę powietrza na odpowiednim poziomie.

Wentylacja mechaniczna jest wynikiem działania urządzeń mechanicznych wprowadzających powietrze w ruch. W pomieszczeniach warsztatu blacharsko-lakierniczego wykorzystuje się zarówno mechaniczną wentylację ogólną, powodującą wymianę powietrza w całym pomieszczeniu oraz wentylację miejscową, wymieniającą powietrze tylko w określonej przestrzeni pomieszczenia, w obrębie stanowiska pracy lub urządzenia technologicznego. Wentylację mechaniczną można podzielić natomiast na wywiewną (podciśnieniową), nawiewną (nadciśnieniową) oraz mieszaną.

Odciągi spalin

Innym sposobem oczyszczenia powietrza w warsztacie są też różnego rodzaju odciągi spalin (wyciągi, odsysacze). Trzeba pamiętać, że urządzenia tego rodzaju stanowią obowiązkowe wyposażenie stanowisk diagnostycznych w warsztatach i stacjach kontroli pojazdów, niezależnie lub w integracji z zastosowanymi tam systemami wentylacji ogólnej. Służą one do wytworzenia podciśnienia przy wylocie spalin z rury wydechowej. Odprowadzane spaliny są usuwane na zewnątrz obiektu za pomocą elastycznych przewodów. Ich średnice są znormalizowane i wynoszą: 100 mm przy obsłudze pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t oraz 150 mm dla pojazdów o dmc powyżej 3,5 t. Wydajność odsysania musi wynosić w pierwszym wypadku co najmniej 400 m³/h, a w drugim – 1300 m³/h.

Oferta w zakresie odciągów spalin jest bardzo bogata. Oferowane są wyciągi wiszące proste (pojedyncze i podwójne), wiszące szynowe, wyciągi bębnowe, instalacje kanałowe podpodłogowe, instalacje kanałowe podsufitowe (nadpodłogowe), różnego rodzaju ssawki do szybkiego połączenia (odłączenia) do/od rury wydechowej.

– Do stanowisk stacjonarnych stosuje się pojedyncze wyciągi spalin. Ich najważniejszą zaletą jest niska cena, prosta konstrukcja oraz możliwy do samodzielnego do wykonania montaż – wyjaśnia Jędrzej Siwek, specjalista ds. marketingu NORFI Polska Sp. z o.o. – Zaraz po nich są bębnowe wyciągi spalin, które w przeciwieństwie do pojedynczych nie zajmują miejsca, gdyż wąż (nawet do 15 metrów) jest nawinięty na bęben. Najczęściej montuje się je pomiędzy dwoma stanowiskami, tak aby można było zamiennie obsługiwać raz jedno, raz drugie. W przypadku co najmniej trzech stanowisk, zamiast bębnów stosuje się szynowy wyciąg spalin montowany za rzędem stanowisk. Zawieszony na kanale szynowym wózek wyciągowy z wężem i ssawką, pozwala manewrować wózkiem w kierunku obsługiwanego stanowiska. Rozbudowa tej samej szyny o dwa wózki umożliwi obsługę dwóch pojazdów jednocześnie lub jednego pojazdu z podwójnym układem wydechowym bez konieczności stosowania dodatkowych adapterów.

Rozwiązania techniczne odciągów spalin są dobierane w zależności od wielkości warsztatu i liczby niezbędnych punktów wyciągu spalin. Odciągi miejscowe muszą być także dostosowane do rodzaju obsługiwanego pojazdu (osobowy, dostawczy, ciężarowy), a ssawki łączące odciąg z rurą wydechową pojazdu – do różnego ich zakończenia.

Zdaniem eksperta
Jędrzej Siwek, kierownik Działu Marketingu, NORFI Polska Sp. z o.o.
 Przy wyborze wyciągu spalin należy określić, jakie pojazdy będą obsługiwane. Podział jest jasny. Pierwszą grupę tworzą pojazdy osobowe i dostawcze o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t. Do drugiej grupy należą pojazdy ciężarowe o dmc powyżej 3,5 t. Przyjęto, że do pojazdów o dmc. do 3,5 t. stosuje się wyciągi spalin z wężem o średnicy wewnętrznej 100 mm, natomiast do pojazdów ciężarowych należy dobrać wąż o średnicy wewnętrznej 150 mm. Dobór węża, średnicy czy odporności termicznej to zaledwie pierwszy warunek do spełnienia, gdyż kompletny wyciąg spalin w swej podstawowej wersji składa się jeszcze z wentylatora i ssawki wyciągowej. To niezwykle ważne, by pamiętać o właściwym wentylatorze. Aby spaliny mogły być skutecznie odessane, urządzenie musi być wyposażone w wentylator, który odprowadza spaliny poza halę, a także wymusza zassanie przez ssawkę spalin wraz z chłodnym powietrzem z otoczenia. Oczywiście pozostaje kwestia doboru właściwej ssawki do układu wydechowego.