Przyjmuje się, że stosunki cywilnoprawne są relacjami „między autonomicznymi, równorzędnymi podmiotami”. Jeśli podmiot prowadzący warsztat zawiera umowę na naprawę samochodu klienta, ten nie jest w żaden sposób zmuszony do zawarcia takiego kontraktu i na równi ma prawo ustalać relacje z przedsiębiorcą. Tak to wygląda z punktu widzenia przepisów prawnych. Jak jednak wygląda rzeczywistość? Niejednokrotnie zupełnie inaczej. Prowadzący warsztat, jako profesjonalista regularnie świadczący daną usługę, jest dużo lepiej przygotowany do korzystnego dla siebie ustalenia, do czego będzie zobowiązany, wykonując umowę niż osoba na co dzień niemająca wiele wspólnego z prowadzeniem biznesu. Dlatego też prawo poszło w kierunku rozróżnienia dwóch typów podmiotów biorących udział w obrocie gospodarczym: przedsiębiorcy i konsumenta, znacznie poprawiając w ostatnim czasie pozycję tego drugiego w stosunku do pierwszego, np. w sporach sądowych.

Kto jest kim w świetle prawa

Przedsiębiorcą jest podmiot prowadzący we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Tak wynika z definicji zawartej w art. 431 kodeksu cywilnego. Prowadzenie działalności oznacza ciąg działań, a nie tylko pojedyncze czynności. Bycie przedsiębiorcą wiąże się więc z aktywnością powtarzalną, tworzącą pewną całość.

Za konsumenta natomiast uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 221 kc). Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z dnia 28 kwietnia 2015 r., sygn. akt: VI ACa 775/14): „Definicja konsumenta dająca się wyinterpretować z art. 221 k.c. zawiera cztery elementy. Po pierwsze, konsumentem może być tylko osoba fizyczna, po drugie, musi ona dokonywać czynności prawnej, po trzecie, czynność ta pozostaje w określonej relacji z rolą społeczną tej osoby, a po czwarte, adresatem oświadczenia woli jest przedsiębiorca”. Z definicji tej wynika, że konsumentem może być tylko osoba fizyczna – przedsiębiorcą zaś może być również osoba prawna, jak i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której prawo przyznaje zdolność prawną. To, czy dana osoba jest konsumentem podlega ocenie w określonych okolicznościach – nie jest więc to ocena natury ogólnej. Powinna być dokonywana jednostkowo, przy konkretnej czynności prawnej (np. przy zawarciu umowy naprawy samochodu). Co prawda istnieje duża grupa osób, które zawsze będą konsumentami. Mowa tutaj o tych, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej lub zawodowej.

Ocena ta jest już mniej jednoznaczna w przypadku przedsiębiorcy, który jest osobą fizyczną. Występuje on bowiem w obrocie prawnym w dwóch funkcjach: 1) jako przedsiębiorca, 2) jako konsument.

* Przykład

Osoba fizyczna prowadząca warsztat samochodowy zawiera dwie umowy: jedną z klientem na naprawdę samochodu, drugą w sklepie spożywczym, kupując choćby wodę mineralną do domu. W przypadku pierwszej umowy działa ona jako przedsiębiorca. Robiąc jednak zakupy spożywcze dla potrzeb osobistych, niezwiązanych bezpośrednio ze swoją działalnością gospodarczą, jest konsumentem. W praktyce przejawia się to między innymi tym, że w pierwszym przypadku czynność dokumentowana jest fakturą VAT, a w drugim z reguły paragonem (nie jest to jednak regułą, ponieważ jako konsument również może żądać wystawienia faktury VAT; nie wykazuje on bowiem czynności kupna wody mineralnej w sklepie spożywczym jako czynności związanej z prowadzoną działalnością gospodarczą).

W przypadku podmiotu prowadzącego warsztat naprawczy bardzo istotne jest zrozumienie tego, że osoba fizyczna może działać zarówno jako przedsiębiorca, jak i konsument. Jak już wskazano powyżej, zawierając umowę z konsumentem nakłada na siebie zdecydowanie więcej obowiązków niż w przypadku umowy z przedsiębiorcą. Dlatego warto jednoznacznie określić, czy działa on jako konsument, czy przedsiębiorca. Wystarczy zawrzeć stosowne oświadczenie w podpisywanych dokumentach, przede wszystkim zleceniu.

Większe obowiązki przedsiębiorcy

Prowadzenie przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, w ramach której świadczy on usługi na rzecz konsumentów, pociąga za sobą dodatkowe obowiązki. Większość z nich uregulowano w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, która weszła w życie 25 grudnia tego samego roku. Na gruncie tych przepisów umowę na naprawę pojazdu i tym podobne można uznać za typową umowę cywilnoprawną, w odróżnieniu od umowy zawartej na odległość i zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa. Nie znaczy to jednak, że podmiot prowadzący warsztat nie zawiera takich umów. Ustawa o prawach konsumenta zawiera nawet przepisy, które wprost odnoszę się do niektórych rodzajów aktywności związanej z naprawą lub konserwacją pojazdów mechanicznych.

Trzeba informować

Świadczenie usług na rzecz konsumenta nakłada na warsztat konkretne obowiązki informacyjne. Art. 8 ust. 1 ustawy o prawach konsumenta wymienia ich dziewięć. Skupmy się jednak na tych, których często w praktyce osoba prowadząca warsztat nie przekazuje klientowi. Co ciekawe, nie zawsze ich przekazanie wiąże się ze znacznym obciążeniem przedsiębiorcy.

1. Przede wszystkim należy przekazać konsumentowi dane identyfikujące przedsiębiorcy. Nie wystarczy tutaj bowiem szyld warsztatu. Podmiot prowadzący warsztat, jak i każdy inny przedsiębiorca, powinien identyfikować się firmą – o ile nie ma z tym problemu przy różnego rodzaju spółkach prawa handlowego, o tyle przedsiębiorcy indywidualni często popełniają błąd - podają bowiem nazwę handlową, podczas gdy ta nie równa się firmie. Zgodnie z art. 434 kc firmą osoby fizycznej jest po prostu jej imię i nazwisko (ewentualnie z dodaniem innego określenia). Firma przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą jest podawana w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i o tej firmie należy poinformować konsumenta.

2. Dodatkowo należy wskazać na adres, pod którym prowadzi się działalność gospodarczą i numerze telefonu. Wszystkie te dane powinny być przekazywane konsumentowi w chwili zawarcia umowy, więc umieszczenie ich wyłącznie na fakturze – przekazanej klientowi po wykonaniu usługi – może być niewystarczające. Dlatego warto podpisać z konsumentem jakąkolwiek umowę, choćby jednostronne zlecenie, które będzie określało niezbędne dane.

3. Już na etapie zawierania umowy konsument powinien znać łączną cenę usługi wraz z podatkiem. Tutaj pojawia się jeden z podstawowych problemów przedsiębiorców świadczących usługi w zakresie napraw samochodowych. Mają oni problem z oszacowaniem wynagrodzenia z wykonane przez siebie naprawy i pozwalają sobie często na podanie jego wysokości już po zrealizowaniu umowy. Jest to jednak niedopuszczalne. Nawet jeśli charakter wykonywanej pracy nie pozwala na wcześniejsze obliczenie wysokości wynagrodzenia, za jej wykonanie, przedsiębiorca powinien określić sposób, w jaki zostanie ono obliczone. W praktyce podmiot prowadzący warsztat powinien przed każdą naprawą określić co jej podlega. Jeśli w trakcie dalszych prac dojdzie do wniosku, że ocenę tę należy zmienić i przeprowadzić np. prace uzupełniające, powinien uzyskać na to zgodę klienta – najlepiej w sposób, który pozwoli później udowodnić, że stosowne informacje zostały konsumentowi przekazane.

4. Tak samo konsument powinien wiedzieć, w jaki sposób jego pojazd zostanie naprawiony i w jakim terminie. Wreszcie, o czym często się zapomina, konieczne jest przekazanie konsumentowi danych odnośnie procedury reklamacyjnej stosowanej, a także o przewidzianej przez prawo odpowiedzialności przedsiębiorcy za jakość świadczenia – a więc o rękojmi i gwarancji.

Autorzy:

Kamil Stolarski
Doradca prawny z grupy doradczej M&S Doradcy Strategiczni.
Konrad Majewski
Doradca prawny z grupy doradczej M&S Doradcy Strategicznie i Centrum Optymalizacji Procesów Zakupowych, ekspert z zakresu prawa zamówień publicznych, partnerstwa publiczno-prywatnego, prawa antymonopolowego, warunków kontraktowych FIDIC.